СДУ хабаршысы - 2009

Permanent URI for this collection

https://repository.sdu.edu.kz/handle/123456789/2226

Browse

Now showing 1 - 20 of 21

Open Access
L’enseignement supérieur en Asie centrale : enjeux et politiques
(Suleyman Demirel University, 2009) Farkhad Alimukhamedov
Cette étude examine l’enseignement supérieur en Asie centrale, en mettant l’accent sur les politiques nationales, la diversification des étudiants et les enjeux économiques et sociaux. L’article analyse l’évolution des systèmes éducatifs post-soviétiques, la sélection avant l’entrée à l’université, ainsi que la massification et l’élitisme de la formation. Les institutions clés et les universités internationales dans la région sont discutées, de même que le financement, les frais de scolarité et l’impact sur la qualité de l’enseignement. Les conclusions soulignent la nécessité de politiques adaptées pour améliorer l’accès, la qualité et la compétitivité des universités centrasiatiques, tout en tenant compte des défis budgétaires et de la corruption.
Open Access
Türkiye Altın Talebinin İstatistiksel Açısından Değerlendirilmesi
(Suleyman Demirel University, 2009) Metin Duyar; Mesut Yılmaz
Bu çalışma, Türkiye’de altın talebini istatistiksel ve ekonometrik açıdan incelemektedir. Araştırmada, altın talebinin kuyumculuk ve yatırım amaçlı kullanımı, ithalat miktarları, İstanbul Altın Borsası fiyatları, ABD Doları kuru ve ülkeye gelen turist sayısı arasındaki ilişkiler değerlendirilmiştir. Yapılan regresyon ve korelasyon analizleri, altın fiyatları ile talep arasında zayıf negatif bir ilişki olduğunu, ABD Doları kuru ile fiziksel altın işlemleri arasında ise pozitif bir ilişki bulunduğunu göstermektedir. Ayrıca turist sayısı ile altın ithalatı arasında pozitif bir korelasyon gözlenmiş, ancak istatistiksel olarak anlamlılık düşük bulunmuştur. Sonuç olarak, Türkiye altın talebi sadece fiyat faktörü ile açıklanamayacak kadar karmaşık bir yapıya sahip olup, diğer ekonomik ve sosyal değişkenlerin de hesaba katılması gerekmektedir.
Open Access
Ағылшын және қазақ тіліндегі екпіндер
(Suleyman Demirel University, 2008) Ерубаева Шарапат
Мақалада қазақ және ағылшын тілдеріндегі сөздік және сөйлемдік екпін түрлері қарастырылады. Сөздік екпін төрт түрге бөлінеді: динамикалық, музыкалық/тондық, сандық және сапалы. Ой екпіні сөйлемдегі нақты бір сөзге назар аударуды қамтамасыз етеді, ал эмфазалық екпін эмоциялық мәнді күшейтеді. Тіркес немесе комплекстік екпін бірнеше сөзді бір ұғымда біріктіріп, ритмикалық тұтастық береді. Қазақ тіліндегі динамикалық екпін мен орыс тіліндегі эквиваленттерінің айырмашылықтары талданып, фонетикалық ерекшеліктері көрсетіледі. Екпін сөздің мағынасын, грамматикалық формасын және сөйлемнің мәнін анықтау үшін маңызды рөл атқаратыны дәлелденген.
Open Access
Гендерлік стереотиптердің газет тілдеріндегі көрінісі
(Suleyman Demirel University, 2009) Ордабекова Х
Бұл мақалада газет мәтіндерінде көрініс табатын гендерлік стереотиптердің қалыптасуы мен тілдік табиғаты талданады. Гендерлік лингвистика саласының негізгі ұғымдары қарастырылып, ерлер мен әйелдерге қатысты ұлттық санада орныққан тұрақты түсініктердің газет тілінде қалай көрінетіні көрсетіледі. Зерттеу барысында нәзік жандар, ер-азамат, қазақ әйелі, қазақ қызы сияқты қалыптасқан этномәдени бірліктердің қолданысы мысалдар арқылы дәлелденеді. Мақалада әйел бейнесіне байланысты дәстүрлі ұғымдармен қатар, қазіргі әлеуметтік өзгерістердің ықпалына байланысты трансформацияланған гендерлік стереотиптер де талдау нысанына алынады. Газет тіліндегі тілдік құралдар арқылы ұлттық мәдениет, этикет, әлеуметтік рөлдер және гендерлік қатынастардың көріну ерекшеліктері айқындалған.
Open Access
Изучение эволюции социокультурной системы итало-американской мафии путём культурно-исторической диагностики её социолекта
(Suleyman Demirel University, 2009) Михаил Бакалинский
Статья посвящена исследованию эволюции социокультурной системы итало-американской мафии через анализ её социолекта. Используя методы культурно-исторической диагностики языка, автор рассматривает вербализацию социальных процессов и культурных ценностей мафиозной группы. Основное внимание уделено военной и финансовой компонентам культуры мафии, отражённым в языковых единицах-социолектизмах. Анализируются метафорические единицы, отражающие военные действия и предпринимательскую деятельность. Исследование показывает, что с течением времени социокультурная система мафии трансформировалась от преимущественно военной к коммерческо-военной модели, что также находит отражение в развитии социолекта.
Open Access
Лирикалық прозаны танудағы кейбір теориялық аспектілер
(Suleyman Demirel University, 2009) Айтуғанова С.Ш.
Мақалада лирикалық прозаның әдебиеттегі орны, оның эпос пен лириканың сабақтастығынан туған көркемдік құбылыс ретіндегі ерекшеліктері қарастырылады. Лирикалық проза кейіпкердің ішкі әлемін, сезімін, толғанысын бейнелеуде маңызды рөл атқарады, ол эпостың құрылымдық элементтерімен үндесіп, сонымен қатар өзіндік композициялық және эмоционалды ерекшеліктерге ие. Зерттеушілердің пікірлері бойынша, лирикалық прозада сюжет басты назарда болмай, сөздің әуені мен кейіпкердің көңіл-күйі алдыңғы қатарға шығады. Мақалада лиризмнің әдебиеттегі дамуы, оның тарихи-әлеуметтік және психологиялық аспектілері, қазақ әдебиетіндегі алғашқы лирикалық прозалық шығармалар мысалдары арқылы талданады. Сонымен қатар, лиризм мен психологизмнің өзара байланысы, автор тұлғасының көрінуі, композиция мен стильдің ерекшеліктері қарастырылады.
Open Access
М.Әуезов сомдаған Құнанбай бейнесіндегі ұлттық мінез бен көркемдік шындық
(Suleyman Demirel University, 2009) Камалқызы Жанымгүл
Бұл мақалада М.Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясындағы Құнанбай бейнесінің көркемдік, психологиялық және ұлттық мінез тұрғысынан сомдалу ерекшеліктері талданады. Кеңес дәуіріндегі біржақты сын көзқарастары мен кейінгі кезеңдегі тарихи ақтаңдақтарды түзетуге бағытталған зерттеулер салыстырыла қарастырылады. Жазушы қолданған портрет жасау, диалог және психологиялық талдау тәсілдерінің Құнанбай характерін терең әрі күрделі тұлға ретінде танытудағы рөлі ашылады. Сонымен бірге Абайдың көзімен берілген портреттік сипаттаулардың ұлттық дәстүрді, елдік мүддені сақтаушы кемеңгер би бейнесін қалыптастырудағы қызметі көрсетіледі. Құнанбай образын көркем мәтіннің өз заңдылығымен тану қажеттігі негізделіп, бүгінгі кезеңдегі тұлғаны жаңаша пайымдаудың ғылыми-әдістемелік маңызы айқындалады.
Open Access
Проект мотивологического словаря казахского языка
(Suleyman Demirel University, 2009) Гинатуллин М.
Статья посвящена созданию Мотивологического словаря казахского языка, основной целью которого является выявление мотивации слов — причины, по которой объект получает определённое название. В отличие от традиционных этимологических словарей, где исследуются формальные и генетические связи слов, мотивологический словарь фокусируется на внутреннем содержании слов, отражающем свойства, признаки или поведение обозначаемых объектов. Исследование охватывает исконные слова с непроизводной и производной основой, претерпевшие деэтимологизацию или семантические изменения, исключая заимствования и кальки. Методологический подход сочетает лингвистический анализ и изучение свойств объектов, явлений или действий, с опорой на культурные, природные и психологические основания казахской лексики. Работа способствует развитию лингвистической мотивологии как науки, интегрированной с культурологией, психологией и типологией языков.
Open Access
С. Мұратбековтің "Күсен-Күсеке" әңгімесінің орыс тіліне аударылуы
(Suleyman Demirel University, 2009) Адаева Ермек
Бұл мақалада С. Мұратбековтің "Күсен-Күсеке" әңгімесінің орыс тіліне аударылу мәселесі қарастырылады. Шығармадағы басты кейіпкерлердің мінез-құлқы, тіл ерекшелігі мен ұлттық колоритінің аудармада қаншалықты сақталғаны зерттеледі. Г. Садовников аудармасында түпнұсқаның негізгі мазмұны мен авторлық стильдің көбін жеткізе алғанымен, кейбір репликалар мен сипаттамаларда қосымша сөздер енгізілгені, кейіпкерлердің сөз мәнері мен эмоциялық реңкі толық берілмегені байқалады. Мақалада түпнұсқа мен аударма арасындағы диалогтар мен баяндау ерекшеліктері салыстырмалы түрде талданады. Сонымен қатар, шығарманың көркемдік және мәдени ерекшеліктерін аудармада сақтау маңыздылығы, ұлттық сөздердің аударылуы мен көркем ойды жеткізу мәселесі талқыланады.
Open Access
Тараз жазба әдебиет деректерінде
(Suleyman Demirel University, 2009) Ислам Жеменей
Бұл мақалада Тараз қаласының тарихи дереккөздердегі көрінісі парсы және араб жазба мұралары негізінде талданады. Автор ортағасырлық шығыс тарихшылары мен географтарының еңбектерінде Тараз атауының қолданылуы, оның саяси-қоғамдық рөлі және мәдени беделі туралы мәліметтерді жүйелейді. Нәршахидың «Бұхара тарихы», Мырза Хайдар Дулаттың «Тарих-и Рашиди» еңбектері мен басқа да деректерде Тараздың аймақтық стратегиялық маңызы, сауда және әскери орталық ретінде сипатталуы көрсетіледі. Сонымен қатар парсы ақындары шығармаларындағы Тараз арулары бейнесі мен қаланың көркем мәдениетпен байланысы да қарастырылады. Мақала Тараздың Тұран өркениетіндегі орнына назар аудара отырып, жазба деректердің тілдік және мәдени ерекшеліктерін салыстырмалы тұрғыдан сипаттайды. Зерттеу нәтижелері Тараздың тарихи-мәдени келбетін кең көлемде түсінуге мүмкіндік береді.
Open Access
Тестілік бағалау және Блум таксономиясы
(Suleyman Demirel University, 2009) Йылмаз Сатылмыш
Бұл мақалада тестілік бағалау жүйесінің орта білім беру үдерісіндегі маңыздылығы және Блум таксономиясының сұрақтарды сапалы құрастырудағы рөлі қарастырылады. Тест әдісі оқушылардың білімін нақты, тиімді және уақытты үнемдей отырып бағалауға мүмкіндік беретіні көрсетіледі. Сонымен қатар тест сұрақтарының деңгейлік жіктелуі оқушының есте сақтау, түсіну, қолдану, талдау, синтез және бағалау қабілеттерін жүйелі дамытуға бағытталатыны атап өтіледі. Мақалада әр деңгейді сипаттай отырып, тест дайындауда жіктеудің практикалық мәні, оның оқу процесіндегі қайталау, бақылау және қорытынды бағалаудағы тиімділігі түсіндіріледі. Зерттеу нәтижелері тестік бағалауды дұрыс ұйымдастыру арқылы оқушылардың танымдық белсенділігі мен білім сапасын арттыруға болатындығын көрсетеді.
Open Access
Функционалды–семантикалық өрістің ұғымдық және тілдік аспектісі
(Suleyman Demirel University, 2009) Жаңабекова А.Ә.
Бұл мақалада функционалды–семантикалық өрістің екі негізгі қыры — ұғымдық (мазмұндық) және тілдік (құрылымдық) аспектілері жан-жақты талданады. Өріс теориясы тілдің әр деңгейіндегі бірліктердің ортақ семантика негізінде бірлесіп, күрделі мағыналық жүйе түзуін түсіндіреді. Автор функционалды–семантикалық өрістердің негізінде жалпы адамзатқа ортақ ұғымдық категориялар жатқанын, алайда олардың тілдік көрінісі әр тілдің ішкі жүйесіне сәйкес әртүрлі болатынын көрсетеді. Сонымен қатар грамматикалық категориялар, синтаксистік құрылымдар және лексика-грамматикалық бірліктердің өзара әрекеттесуі өрістің қалыптасуында маңызды рөл атқаратыны дәлелденеді. Зерттеу ФСӨ-нің тілдік және ұғымдық деңгейлерінің өзара байланысын анықтап, өріс құбылысының теориялық мәнін айқындайды.
Open Access
Шақтық және темпоральдық категориялар
(Suleyman Demirel University, 2009) Абдуова Баян
Бұл мақалада қазақ тіліндегі етістіктің шақ және темпоральдық категориялары қарастырылады. Шақ категориясы сөйлеу сәтімен байланысты қимылдың өткенін, қазіргі немесе келер уақытта болуын көрсетеді. Темпоральдық категория қимылдың белгілі уақыт шеңберінде қалай өтіп жатқанын сипаттайды: басталуы, ортаңғы кезеңі, аяқталуы, ұзақтығы немесе үзілістігі сияқты аспектілерін айқындайды. Шақ пен темпоральдылық арасындағы байланыс әдеби тілде, көркем шығармаларда ерекше көрінеді, бұл әрекеттің уақыттық сипатын нақтылап, оның әр кезеңіндегі көрінісін анықтауға мүмкіндік береді. Етістіктің шақтық формалары мен темпоральдық категориясы қазақ тілінде қимылдың нақты уақыттағы өтуін бейнелеуде маңызды рөл атқарады.
Open Access
Ғ.Мүсіреповтің соғыс жылдарындағы әңгімелерінің текстологиялық сипаты мен көркемдік жүйесі
(Suleyman Demirel University, 2009) Мунасова Н.
Бұл мақалада Ұлы Отан соғысы жылдарында жазылған Ғабит Мүсіреповтің «Ер ана», «Ақлима», «Ана кесімі айнымайды», «Тарландар», «Ер Қаптағай» сияқты әңгімелерінің текстологиялық ерекшеліктері мен көркемдік-идеялық жүйесі талданады. Зерттеу әр шығарманың алғашқы газет-жорнал нұсқалары мен кейінгі кітаптық редакцияларын салыстыру арқылы жүргізілген. Автордың мәтінге мұқият қарауы, әр жылдары енгізген түзетулері, лексикалық, синтаксистік өзгерістердің көркемдік сапаны арттырудағы рөлі көрсетіледі. Сонымен бірге әйел образы, ана тақырыбы, батырлық пен Отанға адалдық идеяларының берілісі, аңыздық мотивтердің пайдаланылуы және соғыс уақытындағы патриоттық пафос айқындалады. Мүсіреповтің редакторлық талғамы мен стиліне тән ерекшеліктер де текстологиялық салыстыру нәтижесінде ашылады.
Open Access
Қазақ және түрік тіліндегі синоним сөздердің табиғаты
(Suleyman Demirel University, 2009) Ташпинар Екрем
Бұл мақалада қазақ және түрік тілдеріндегі синоним сөздердің табиғаты, олардың пайда болу себептері, қолдану ерекшеліктері және тілдік байлықтағы рөлі қарастырылады. Мақалада синоним сөздердің мағыналық жақындықтары, өздеріне тән семантикалық ерекшеліктері, тарихи даму кезеңдері мен контекстке байланысты қолданылуы талданады. Қазақ және түрік тілдеріндегі нақты мысалдар арқылы синонимдердің тілдік нормалар мен стильдік ерекшеліктерге әсері көрсетіледі. Сондай-ақ туыстас тілдер арасындағы синонимдік қатарлардың байланысы мен аудармадағы маңызы да қарастырылады. Мақала тілдік зерттеулер мен туркология саласында синоним сөздердің ғылыми маңызын ашып, тіл байлығын тануға мүмкіндік береді.
Open Access
Қазақ тарихының ащы сабақтары ұмытылмауы керек: Әбілхайырдың Аңырақайдан әскерін алып кетуінің сыры
(Suleyman Demirel University, 2009) Мұхархан Оразбай
Бұл мақалада қазақ халқының соңғы ғасырлардағы тарихи сынақтары мен соның ішінде Әбілхайыр ханның Аңырақай шайқасы кезінде өз әскерін кері қайтарып алу себептері жан-жақты талданады. Автор тарихи деректерге сүйене отырып, Жоңғар шапқыншылығы, қазақ руларының ішкі алауыздығы, сыртқы күштердің қолданған жымысқы саясаты сияқты мәселелерді аша түседі. Мақалада Әбілхайырдың Жоңғар билеушісі Лама Доржымен астыртын байланысы, құдалық келісімі және осы жағдайдың бүкіл қазақ қолының біріккен әрекетіне тигізген кері әсері көрсетіледі. Қазақ қоғамындағы сатқындық, отарлық саясатқа жол ашқан әлсіз тұстар, сондай-ақ бүгінгі тәуелсіз ел үшін тарихи сабақтардың маңызы ерекше атап өтіледі. Автор тарихи шындықты бүркемелеу емес, оны ашық айтып, одан дұрыс қорытынды жасау қажеттігін алға тартады.
Open Access
Қазақ тілін сөйлесім әрекеті арқылы оқытудың негізгі талаптары
(Suleyman Demirel University, 2009) Серікбаева Г.
Бұл мақалада қазақ тілін орыс бөлімдерінде білім алатын студенттерге сөйлесім әрекеті арқылы оқытудың негізгі талаптары мен тиімді әдістері талданады. Тіл үйретудің басты мақсаты – студенттің кәсіби бағдарланған лексиканы меңгеруі, түрлі сөйлесім түрлерінде өз ойын еркін жеткізе алуы және тілдік қатынасқа белсенді араласуы екені атап көрсетіледі. Автор оқылым, тыңдалым, айтылым, жазылым әрекеттерінің өзара байланысын сипаттап, кәсіби мәтіндермен, құжаттармен және жағдаяттық тапсырмалармен жұмыс жүргізудің маңызын жан-жақты түсіндіреді. Сонымен қатар орыс тілді студенттерге төл дыбыстарды меңгерту, сөздік қорды кеңейту, мәліметті дұрыс қабылдау және кәсіби коммуникация құрастыру әдістері қарастырылады. Мақала кәсіби бағытталған қазақ тілін оқытудың практикалық тиімді жолдарын көрсетіп, тілдік дағдыларды дамытуда сөйлесім әрекетінің жетекші рөл атқаратынын дәлелдейді.
Open Access
Қазақ тіліндегі жібер етістігінің валенттілік және аспектуалдық сипаты
(Suleyman Demirel University, 2009) Жолшаева М
Бұл мақалада қазақ тіліндегі жібер етістігінің көмекшілік қызметтегі валенттілік ерекшеліктері мен аспектуалдық мағынасы талданады. Зерттеу барысында жібер етістігінің лексикалық мағынасы мен көмекшілік мағынасының арақатынасы айқындалып, оның жетекші етістікпен тіркесу шарттары анықталады. Мәтіндік деректер негізінде жібер етістігінің амал-әрекет етістіктерімен еркін тіркесіп, қимылдың тез, бірден жүзеге асқанын білдіретіні, ал кейбір қозғалыс, эмоционалды және қарым-қатынас етістіктерімен тіркесуде нәтижелік мағына үстейтіні көрсетіледі. Сонымен қатар, етістіктің лексикалық құрамындағы «жөнелту» және «еркіне жіберу» семалары оның белгілі бір етістіктермен тіркесуіне негіз болады. Зерттеу нәтижесі қазақ тіліндегі көмекші етістіктердің аспектуалдық семантикасын түсіндіруге және етістіктердің валенттілік сипатын нақтылауға үлес қосады.
Open Access
Қазіргі қазақ романдарының дәстүрлі-тарихылық негіздері
(Suleyman Demirel University, 2009) Мұратбек Әйтімов
Мақалада қазіргі қазақ романдарының тарихилық және дәстүрлі негіздері зерттеледі. Қазақ прозасындағы өмір шындығы халық әдебиеті мен шежірелік мұраларға сүйеніп бейнеленгені көрсетіледі. Әбунәсір әл-Фараби, Қорқыт Ата, Захир ад-дин Бабыр, Мұхаммед Хайдар Дулати сияқты тұлғалардың шығармалары қазіргі қазақ романдарының тарихи шындық пен көркемдік шешім поэтикасына негіз болғанын дәлелдейді. Мақалада «Бабырнама» мен «Тарих-и Рашиди» туындыларының композициялық құрылымы, кейіпкерлер бейнесі, тарихи кезеңдер мен табиғат көріністерін бейнелеу тәсілдері талданады. Автор қазіргі қазақ романдарының қалыптасуында халық әдебиеті, этнография, тарих, философия, табиғат және әлеуметтік құбылыстардың көркемдік негіз ретіндегі ықпалына назар аударады. Мақала қазақ романы жанрының дәстүрлі-тарихи сабақтастығы мен көркемдік дамуын көрсетуге бағытталған.
Open Access
Қошке Кемеңгеровтің әдеби сынға қосқан үлесі
(Suleyman Demirel University, 2009) Сағатова Ш. Б.
Мақалада Қошке Кемеңгеровтің қазақ әдебиетіне, әсіресе Абай, Шоқан және Ыбырай мұраларын зерттеуге қосқан үлесі қарастырылады. Автор Қошкенің қазақ жазба әдебиеті дамып келе жатқан кезеңдегі әдеби сын қызметін талдайды, оның Абай шығармаларына деген көзқарасы мен сатиралық өлеңдерді бағалауы, сондай-ақ «Қазақ тарихынан» кітабы арқылы әдебиет пен қоғамдағы мәселелерді талдауы атап көрсетіледі. Мақала Қошкенің қазақ әдебиетінің дамуына, ұлттық мұраларды зерттеу мен насихаттауға қосқан еңбегін ғылыми тұрғыдан бағалайды.