5. Conference proceedings
Permanent URI for this collection
Browse
Browsing 5. Conference proceedings by Issue Date
Now showing 1 - 20 of 80
Results Per Page
Sort Options
Item Open Access ТҮР-ТҮС ЭТНОЭЙДЕМДЕРІ (ЭТНОПСИХОЛИНГВИСТИКАЛЫҚ АСПЕКТ)(Suleyman Demirel University, 2011) Ордабекова ХСоңғы жылдары антропоөзектік әдіс негізінде қалыптаса бастаған психолингвистикалық бағыт, оның ішінде, этнопсихолингвистикада лингвомәдени қауым тезаурусына тән (тіл лексикасын толық қамтитын түсіндірмелі не тақырыптық сөздік) сөз-стимулдарға берілетін сөз- реакциялар, ассоциация, ұғымдық категориялар, дәстүрлі образдар, теңеулер мен мәселелер жан-жақты сөз етілуде. Біз бұл мақалада осы мәселенің бір ғана қырын, яғни қазақ және орыс тілі (мәдениеті) материалдары негізінде түр- түс атауларының ұлттық ментальдық ерекшеліктері мен түр-түстік таңбаларға қатысты этномәдени компоненттердің қалай меңгерілетініне назар аудармақшымыз.Item Open Access О. БӨКЕЙДІҢ «ҚАР ҚЫЗЫ» ПОВЕСІНДЕГІ ОБРАЗ ЖӘНЕ СЮЖЕТ(Suleyman Demirel University, 2011) СЫДЫҚОВА ЖОралхан Бөкейдің «Қар қызы» повесі қазақ әдебиетіндегі аңыздық, елестік және шынайы бейнелердің астасуымен ерекшеленеді. Жазушы табиғат суреттері мен ауыл өмірінің болмысын ұштастыра отырып, соғыстан кейінгі ұрпақ тағдырын терең бейнелейді. Негізгі кейіпкер Қар қызы аңыздан елеске, одан Алмажан бейнесіне айналып, шығармадағы мистикалық әрі философиялық желіні айқындайды. Сонымен қатар, Нұржан, Аманжан, Бақытжан бейнелері арқылы соғыстан кейінгі қазақ ауылының әлеуметтік шындығы мен ұрпақ мәселесі ашылады. Шығарманың сюжеттік желісінде Қоңқай шал сияқты жұмбақ кейіпкерлердің бейнесі қоғамнан жатсыну, жалғыздық феноменін көрсетсе, табиғат суреттері философиялық астарға ие. «Қар қызы» повесі қазақ әдебиетінде адам болмысы, уақыт, ұрпақ тағдыры секілді іргелі мәселелерді көтерген туынды ретінде танылып, Оралхан Бөкейдің көркемдік ізденісін айқын көрсетеді.Item Open Access Қазақ және түркі тілдеріндегі фразеологизимдердің жүйеленуі туралы(Suleyman Demirel University, 2011) Йылдырым ИМақалада қазақ және түрік тілдеріндегі фразеологизмдердің жүйеленуі, олардың мағыналық және құрылымдық ерекшеліктері салыстырмалы түрде талданады. Екі тілдегі фразеологиялық бірліктердің ұлт мәдениеті мен танымдық ерекшеліктерді бейнелеудегі рөлі қарастырылып, фразеологизмдердің семантикалық белгілеріне сүйене отырып, олардың фразеологиялық тұтастық, фразеологиялық бірлік және фразеологиялық тізбек сияқты негізгі түрлері анықталады. Зерттеу барысында фразеологизмдерді айқындаудың басты үш шарты — қолданылу тиянақтылығы, мағына тұтастығы және тіркес тұрақтылығы негізге алынады. Қазақ және түрік тілдерінен алынған мысалдар арқылы фразеологиялық мағынаның қалыптасу жолдары, еркін тіркестерден тұрақты тіркестерге өту үдерісі, сондай-ақ олардың бейнелілік пен ұлттық дүниетанымды жеткізудегі қызметі көрсетіледі. Екі тілдегі фразеологиялық жүйенің салыстырмалы сипаттамасы фразеология саласындағы теориялық және лексикографиялық бағыттардың даму ерекшеліктерін айқындауға мүмкіндік береді.Item Open Access Есім антикалық тұлғалардың тілдегі басқа құбылыстардан айырмасы(Suleyman Demirel University, 2011) Мұхамади Қ.ТМақалада есім аналитикалық тұлғаларының табиғаты мен олардың тілдегі өзге құбылыстардан айырмашылықтары жан-жақты талданады. Автор есім аналитикалық тұлғаларының сөз тіркестерімен, күрделі зат есімдермен және етістіктің аналитикалық тұлғаларымен салыстырмалы сипаттамасын ұсынады. Бұл салыстыру арқылы есім аналитикалық тұлғаларының морфологиялық сипаты, құрылымдық ерекшелігі мен грамматикалық қызметі айқындалады. Сонымен қатар, зерттеуде К. Аханов, Б. Қасым, И. А. Селицкая, Н. Оралбай сынды ғалымдардың еңбектеріне сүйене отырып, есім аналитизмінің грамматикалық жүйедегі орны мен оның күрделі сөздер мен сөз тіркестерінен өзгешелігі дәлелденеді. Есім аналитикалық тұлғаларының негізгі белгісі — толық мағыналы сөз бен көмекші сөздің тіркесуінен жаңа грамматикалық мағына тудыруы екені анықталады.Item Open Access Қазіргі қазақ поэмаларындағы ізденістер(Suleyman Demirel University, 2011) Керімбекова БМақалада қазіргі қазақ поэзиясының көрнекті өкілі Серік Ақсұңқарұлының шығармашылығындағы көркемдік ізденістер, соның ішінде «Жарылғаптан қорқамын» поэмасының жанрлық, стильдік және эстетикалық ерекшеліктері қарастырылады. Автор поэманы «поэма-ирония» деп сипаттай отырып, дәстүрлі поэма түрінен өзгеше поэтикалық үлгі ұсынады. Зерттеу барысында поэманың сюжеті, лирикалық кейіпкердің рөлі, ішкі монолог пен еске алу тәсілі, иронияның көркемдік қызметі мен поэтикалық астары талданады. Ақынның өмірбаяндық элементтер арқылы жалпы адамзаттық сезімдерді жеткізуі қазіргі қазақ поэмасындағы жаңашылдық бағыттың көрінісі ретінде бағаланады.Item Open Access С.Сейфуллиннің "Көкшетау" поэмасындағы жалқы есімдер және олардың ішкі мағыналық топтары(Suleyman Demirel University, 2011) Қуанышбаева А.БМақалада С. Сейфуллиннің «Көкшетау» поэмасындағы жалқы есімдердің тілдік табиғаты мен семантикалық ерекшеліктері қарастырылады. Автор шығармасында кездесетін антропонимдер, топонимдер және зоонимдер жүйеленіп, олардың ішкі мағыналық топтары талданады. Әсіресе, поэмада көрініс тапқан топонимдердің шығу тарихы мен қалыптасуы, көне түркі және моңғол қабаттарының тілдік сипаты кеңінен түсіндіріледі. Қазақ топонимиясының ұлттық дүниетаныммен, тарихи-мәдени таныммен байланысы, сондай-ақ түстердің (әсіресе «ақ» түсінің) символикалық мәні мен поэтикалық қызметі айқындалады. Мақалада ономастикалық атаулардың поэтикалық мәтіндегі эстетикалық жүктемесі мен семантикалық астары этнолингвистикалық тұрғыдан сараланады.Item Open Access Қазіргі прозаның мазмұндық жүйесі(Suleyman Demirel University, 2011) Орақов ҚБұл мақалада қазіргі қазақ прозасының мазмұндық жүйесі, оның даму динамикасы мен тақырыптық ерекшеліктері қарастырылады. ХХ ғасырдың қазақ әдебиетінде қалыптасқан дәстүр жалғасын тауып, тәуелсіздік кезеңінен кейінгі жаңа қоғам шындығын бейнелеуде өзіндік сипат алды. Автор қазіргі проза жанрындағы жетістіктер мен проблемаларды, оқырман мен жазушы арасындағы байланысты талдай отырып, жас буын қаламгерлер — Роза Мұқанова, Мадина Омарова, Лира Қоныс шығармашылығына тоқталады. Мақалада олардың әңгімелеріндегі басты тақырыптар — ұлттық сана, рухани құндылықтар, адам мен қоғам қатынасы, жалғыздық пен адамгершілік мәселелері сарапталады. Зерттеу қазіргі қазақ прозасының мазмұндық және идеялық бағыттарын айқындауға бағытталған.Item Open Access Қазіргі әдебиеттанудағы герменевтикалық, структуралистік және семиотикалық зерттеу тәсілдері(Suleyman Demirel University, 2011) Еркінбаев ҰМақалада қазіргі әдебиеттануда кеңінен қолданылатын герменевтикалық, структуралистік және семиотикалық зерттеу тәсілдерінің теориялық негіздері мен ерекшеліктері қарастырылады. Герменевтика мәтінді түсіндіру мен интерпретациялауға бағытталса, структурализм көркем туындыны тұтас құрылым ретінде зерттейді. Ал семиотикалық әдіс әдеби шығарманы таңбалар мен белгілер жүйесі ретінде талдайды. Бұл үш тәсілдің басты мақсаты – көркем мәтіннің терең мағыналық, құрылымдық және таңбалық қабаттарын ашу болып табылады. Зерттеу барысында аталған әдістердің өзара байланысы мен айырмашылығы, сондай-ақ олардың қазіргі қазақ әдебиеттануындағы қолданыс аясы талданады. Герменевтикалық тәсіл мәтінді мәдени және тарихи контексте түсінуге мүмкіндік берсе, структурализм мәтіннің ішкі жүйесін, құрылымдық қатынастарын анықтауға бағытталған. Семиотикалық әдіс таңбалар арқылы мағына түзілу процесін саралайды. Мақалада осы үш бағыттың синтезі көркем шығарманы кешенді түрде талдаудың тиімді жолы екені дәлелденеді.Item Open Access Майлықожа Сұлтанқожаұлының еңбектеріндегі араб, парсы лексикасы(Suleyman Demirel University, 2011) Ибраемова ЖБұл мақалада Майлықожа Сұлтанқожаұлы еңбектеріндегі араб және парсы текті лексиканың қолданысы мен оның қазақ әдеби тілінің қалыптасуындағы орны талданады. Зерттеу барысында тілдің қоғам дамуы мен тарихи кезеңдерге сәйкес үнемі жаңарып, байып отыратын құбылыс екені айқындалады. ХV–ХІХ ғасырлардағы түркі жазба дәстүрі мен қазақ әдеби тілінің байланысы қарастырылып, Қадырғали Жалайыридің «Жамиғ ат-тауарихы», Әбілғазы Баһадүрханның «Түрік шежіресі» сияқты еңбектердегі араб-парсы элементтерінің үлесі нақты деректер арқылы салыстырылады. Автор қазақ әдеби тілінің негізін қыпшақ элементтері құрағанымен, араб және парсы лексикасының діни, мәдени, ғылыми салаларда тілдік байыту қызметін атқарғанын көрсетеді. Зерттеу нәтижесінде Майлықожа шығармалары дәуірлік тілдік үрдістердің жалғасы ретінде сипатталып, оның тіліндегі кірме сөздердің функционалдық және семантикалық ерекшеліктері айқындалады.Item Open Access Мақал мен мәтелдердің ұқсастықтары мен айырмашылықтары(Suleyman Demirel University, 2011) Дилек ЕренБұл мақалада қазақ және түрік халықтарының рухани мәдениетінің бір бөлігі болып табылатын мақал мен мәтелдердің ұқсастықтары мен айырмашылықтары қарастырылады. Мақал-мәтелдер – халық даналығының, өмір тәжірибесінің және дүниетанымының айнасы. Автор екі халықтың мақал-мәтелдерін салыстыра отырып, олардың мазмұндық, құрылымдық және қызметтік ерекшеліктерін анықтайды. Мақалада мақалдың тәрбиелік мәні мен логикалық тұжырымға негізделетіні, ал мәтелдің көбіне астарлы, тұспалды ойды білдіретіні дәлелденеді. Сондай-ақ, мақал толық ойды білдіріп, себеп пен салдарды қатар қамтитын құрылым болса, мәтелде тек бір құбылыстың белгілері мен мәні ишара түрінде беріледі. Қазақ және түрік тілдеріндегі мақал-мәтелдердің семантикалық және мәдени үндестігі көрсетіліп, олардың ортақ түркілік дүниетанымнан туындағаны айқындалады.Item Open Access MEHMET AKİF ERSOY'UN ESERLERİNDE TÜRK TOPLUMUNUN PROBLEMLERİ VE ÇÖZÜM YOLLAR(Suleyman Demirel University, 2011) Йенер УналMehmet Âkif Ersoy, Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatının en çok araştırılan ve eserleriyle toplum üzerinde derin etkiler bırakmış önemli şairlerinden biridir. Safahat adlı eserinde, Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemlerindeki Türk toplumunun sosyal, siyasi ve kültürel yapısını gerçekçi ve eleştirel bir bakış açısıyla yansıtmıştır. Sanatını toplumsal fayda için kullanan Âkif, eserlerinde milletin içinde bulunduğu sorunları teşhis etmiş ve çözüm önerileri sunmuştur. Onun en büyük eserlerinden biri, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından millî marş olarak kabul edilen İstiklâl Marşıdır. Âkif, özellikle İslam dininin yanlış anlaşılmasına ve toplumdaki cehalete dikkat çekerek, gerçek anlamda İslam’a dönmenin toplumu kurtaracağını savunmuştur. Çalışkanlığı, inanç ve azmi esas alan düşünce yapısıyla Mehmet Âkif, hem şair hem mütefekkir kimliğiyle Türk milletinin manevi rehberi olmuştur.Item Open Access Жазба деректердегі қазақ тарихы(Suleyman Demirel University, 2011) Жеменей ИБұл зерттеуде XVI ғасырдың басында жазылған Фәзлолла ибн Рузбехан Хәнжидің «Меһманнаме Бұхара» еңбегіндегі қазақтарға қатысты тарихи мәліметтер талданады. Шығарма Мұхаммед Шейбани хан дәуірінің саяси, діни және әскери оқиғаларын баяндай отырып, қазақтардың этникалық тегі, қоғамдық құрылымы мен көрші мемлекеттермен қарым-қатынасы жөнінде құнды деректер ұсынады. Автордың сунниттік көзқарасы мен сол дәуірдегі шиит-суннит қайшылықтарының ықпалы да айқын көрінеді. Еңбекте қазақ хандарының шығу тегі Шыңғыс хан әулетімен байланыстырылып, олардың әскери қуаты мен беделі ерекше аталады. «Меһманнаме Бұхара» шығармасы тек Орта Азияның ғана емес, сонымен қатар қазақ тарихының да маңызды жазба дереккөзі болып табылады.Item Open Access Ұлықбек Есдәулетовтың поэзиядағы ұлттық мінез(Suleyman Demirel University, 2011) Жанайхан БӘдеби, көркем туындылардың мазмұндық ерекшелігін айқындайтын бірден-бір элемент - ұлттық мінез екені белгілі. Ұлтгық мінезді жеке дара алып қарастырсақ, оның тарихи категория екендігін ескеруіміз керек. Ол қоғамдық, рухани, экономикалық және саяси жағдайларға сәйкес қалыптасады. Дүниені ұлттық түсінікпен қабылдау жолы қай адамға болсын тән қасиет. Өнерде, әдебиетте адам бейнесінен бұл қасиет толық көрініп отырады. Әр халықтың эпикалық туындыларын олардың талай замандар ұлт болып қалыптасуынан бөліп қарауға болмайды. Сондықтан шығармада ұлттық мінез жасау үшін оның Дүниетанымын, психологиясын, әдет-ғұрыптарын т.б. қасиеттерін білу керек.Item Open Access Қытай тілі грамматикасындағы салыстырмалы сөйлемнің «比» теориялық негізі(Suleyman Demirel University, 2011) Акбархан ДәулетәліБұл мақалада қытай тілі грамматикасындағы салыстырмалы сөйлемдердің теориялық негіздері қарастырылады. Зерттеу нысаны ретінде «比» әріпті салыстырмалы құрылым алынып, оның сөйлем ішіндегі қызметі мен мағыналық ерекшеліктері талданады. «比» құрылымы қытай тілінде екі түрлі адамды немесе құбылысты салыстыру үшін қолданылады. Мақалада салыстырмалы сөйлемнің құрылымдық формуласы, баяндауыш пен пысықтауыш арасындағы байланыс, сонымен қатар болымды, болымсыз және сұраулы формаларының жасалу жолдары нақты мысалдар арқылы түсіндірілген. Салыстырмалы сөйлемдердің ерекшелігі – олар арқылы екі заттың, адамның немесе құбылыстың айырмашылықтары шамалық, сапалық және сандық тұрғыда көрсетіледі. Автор «比» құрылымының сөйлемде баяндауышпен және толықтырғыштармен байланысын сипаттап, оның сөйлеу тіліндегі қолданыс жиілігі мен грамматикалық функциясын нақтылайды.Item Open Access ХІХ–ХХ ғасырдағы түрік әдебиетінің дәуірленуі(Suleyman Demirel University, 2011) Берікболова ПБұл мақалада ХІХ–ХХ ғасырлардағы түрік әдебиетінің даму кезеңдері мен олардың ерекшеліктері қарастырылады. Академик Фуат Көпрілінің дәуірлеу принциптеріне сүйене отырып, Танзимат, Сервет-и Фүнун және Фежр-и Ати әдеби кезеңдерінің мазмұндық және идеялық бағыттары талданған. Танзимат кезеңі түрік әдебиетінде еуропалық мәдениет ықпалымен басталып, жаңа жанрлар – роман, әңгіме, пьеса, мақала сияқты түрлердің қалыптасуына жол ашқаны айтылады. Сервет-и Фүнун әдебиеті «өнер – өнер үшін» қағидасын ұстанып, түрік әдебиетінде еуропалық (әсіресе француз) бағыттағы жаңашыл ағымның тууына себеп болғаны көрсетілген. Бұл кезеңнің өкілдері тіл мен стильде күрделі, элитарлық бағытты таңдағанымен, поэзия мен прозада көркемдік деңгейдің жоғарылауына ықпал етті. Фежр-и Ати әдебиеті болса, Сервет-и Фүнун дәстүрін жалғастырып, батыс әдебиетіне одан әрі жақындаған жаңа буын өкілдерінің қозғалысы ретінде сипатталады. Олардың ішінен Ахмет Хашим, Якуп Кадри Караосманоглу сияқты тұлғалар кейінгі ұлттық әдебиеттің дамуына зор үлес қосқан. Мақалада аталған кезеңдердің түрік әдебиетінің жаңғыруына, ұлттық рух пен батыс ықпалының тоғысуына тигізген әсері айқындалған.Item Open Access Қазақ этнолингвистикасының ерекшеліктері(Suleyman Demirel University, 2011) Байтелиева ЖМақалада этнолингвистика ғылымының қалыптасу және даму кезеңдері, оның еуропалық және американдық бағыттарының ерекшеліктері қарастырылады. Автор қазақ тіл біліміндегі этнолингвистикалық зерттеулердің өзіндік сипатын, Ә.Қайдардың ғылыми мектебі мен әдістемелік принциптерін атап өтеді. Қазақ этнолингвистикасының басты ерекшелігі – тіл байлығын ұлттық мәдениет, тарих, таным, салт-дәстүр арқылы кешенді түрде зерттеу болып табылатыны көрсетілген. Сондай-ақ, «Қазақтар: ана тілі әлемінде» атты этнолингвистикалық сөздіктің маңызы мен құрылымы сипатталады.Item Open Access ТҮРКІ ТІЛДЕРІНДЕГІ АСПЕКТОЛОГИЯ МӘСЕЛЕСІ(Suleyman Demirel University, 2012) Жолшаева МБүгін түркіологиядағы лингвистикалық зерттеулер ғылыми парадигманың үшінші сатысы деңгейінде жүргізілуде. Бұл тілді тек қарым-қатынас құралы ғана емес, қоғамдағы саяси-әлеуметтік, мәдени-рухани, тарихи өзгерістердің күші және сол ақпараттарды бойында сақтай отырып, ұрпақтан ұрпаққа жеткізуші құрал немесе дереккөз ретінде танумен байланысты болса керек.Дегенмен, ұлттық тілдің табиғатын және құрылымдық жүйесін дұрыс әрі толық тану үшін таза тілдік зерттеулердің қажеттігі талас тудырмайды.Item Open Access ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ БАҒАЛАУ КАТЕГОРИЯСЫНЫҢ ТҰРПАТ МЕЖЕСІ(Suleyman Demirel University, 2012) Сейітқадырова АБағалау түсінігі антикалық философтардың адамның этикалық өміріне арналған зерттеу еңбектерінен бастау алады. «Бағалау» термині әр ғылым саласында өз нысаны тұрғысынан анықталады. Философтар адамның қызығушылықтары, мақсаты, идеалы не болуы мүмкін деген сұраққа жауап беруге тырысса, логиктер бағалауды пікір тұрғысынан зерттейді. Лингвистикада бағалау әмбебап тілдік категория болып саналады. Бағалаудың мәні – субъектінің объектіге деген бағалаушылық көзқарасының тілде көрінуі, бейнеленуі. Колшанскийдің пікірі бойынша, объектіге қатысты субъектінің танымы, пікірі бар жерде әрқашан бағалау да болады. Осыдан мынадай қорытынды шығады: бағалау – индивидуалды, психологиялық әрекет.Item Open Access Судың тілдік, когнитивтік және көркем санадағы семиотикалық мәні(Suleyman Demirel University, 2012) Сүйерқұл Б.МСу- дүние жаратылысындағы негізгі төрт түпэлементтің (ауа, топырақ, от, су) бірі. Ол ғаламдағы аса ірі төрт макроқұрылыммен байланысады: аспан, жер, күн, су. Осылардың қай- қайсысы да адам баласының өмір сүруі үшін аса маңызды қажеттіліктердің бастауы болып табылады. Бұл түсініктің қазақы танымда нық орныққандығы оның жыраулар поэзиясында айрықша орын алуынан да байқалады. Бұл жөнінде Б.И.Нұрдәулетова "Жыраулар поэтикасындағы дүниенің концептуалдық бейнесі" атты кітабында былай дейді: "Су - дүние жаратылысының басы.Item Open Access AZAK EDEBIYATINDA ISTANBUL'Ia İLGİLİ YAYINLAR(Suleyman Demirel University, 2012) Тұрымбетова Ж.А.; Сатбай Г.Қ.Günümüz Türk halklarinin sahip olduklari sózla edebiyatin temeli Türk Sözlü Edebiyati ve Destanlander. Türk ülkelerinin degisik kültürlerini bir birine baglayan ciddi konularini Anadolu Türklerinin Asikhk Gelenegi ile Kazaklarn Akinlk Dastürü, yani Sairlik geleneginde görebilivoruz.Temeli ayni olup, farkh cografi ve farkli sosyal olaylar içerisinde ortaya çikan bu edebiyat dal her iki ülkenin arastirmacilarina, edebiyat ve folklor bilimcilerine bilimsel kaynaklarinin önemli maddelerini olusturmaktadir. Kazakistan'n bagimsizligia kavusmasi nedeniyle Kazak tarihi, kültürü ve edebiyatina dair belgeler bilim adamlari tarafindan yeniden, günümüz sartlari altinda tekrar ele alinmaktadu Kazakistan' daki Ceyhun Nehri ve Aral Gölü bölgelerinde yasayan Oguz - Kipçak kültürü. Kazak sairleri ve Türk âstklarin tarihi baglarinin cograli temelini teskil eder.